Το Νέο Λύκειο - Βασίλης Κουλαϊδής (Μάρτιος 2012)

Το σχέδιο του Νέου Λυκείου, υπουργ. Διαμαντοπούλου
από τον Γενικό Γραμματέα ΥΠΔΒΜΘ Βασίλη Κουλαϊδή (Μάρτιος 2012)

Συνέντευξη Τύπου του Υπουργείου Παιδείας (30 Μαρτίου 2012)

---

Βασίλης Κουλαϊδής στο In.gr

Το υπόβαθρο της αλλαγής

Την περασμένη εβδομάδα, ανακοινώσαμε την πρότασή μας για το Νέο Λύκειο. Η πρόταση αυτή έχει ενσωματώσει όλες τις βασικές ιδέες του μεγαλύτερης διάρκειας διαλόγου που έχει γίνει ποτέ στη χώρα μας για το θέμα και οι οποίες στο σύνολό τους ταυτίζονται με το προεκλογικό πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ. Παράλληλα λήφθηκε υπόψη, τόσο η διεθνής εμπειρία, όσο και η αξιολόγηση της σημερινής κατάστασης στα Λύκεια της χώρας μας.

Κάποιοι λένε «βιαστήκατε να προχωρήσετε». Εμείς απαντάμε «μάλλον αργήσαμε». Όλες οι ιδέες είχαν πέσει στο τραπέζι. Όλα τα δεδομένα είναι γνωστά. Υπάρχει άραγε έστω και ένας σήμερα που στα σοβαρά να ισχυρίζεται ότι η σημερινή κατάσταση στο Λύκειο είναι ικανοποιητική και άρα δεν απαιτούνται άμεσες αλλαγές;

Όλοι πλέον συνομολογούν το αδιέξοδο της σημερινής κατάστασης που συνοψίζεται στα ακόλουθα στοιχεία:

• Πλήθος μαθημάτων που προσφέρουν επιφανειακή και μόνο γνώση διαχωρίζοντας το σχολικό χρόνο σε δυο άτυπες ζώνες: μια με τα μαθήματα που ενδιαφέρουν τους μαθητές και μια με τα μαθήματα που «γίνονται για να γίνονται».
• Εξεταστικές διαδικασίες που οδηγούν στη στείρα αποστήθιση αφού δεν υπάρχει ο επαρκής χρόνος ώστε ο μαθητής να κατακτήσει τις βαθιές δομές γνώσης που αντιστοιχούν σε κάθε μάθημα.
• Πίεση και άγχος χαρακτηρίζουν τις ζωές των εφήβων που έχουν συμπιεστεί μεταξύ ενός αναποτελεσματικού σχολείου και ενός αγχωτικού φροντιστηρίου (ο ελεύθερος χρόνος είναι ανέκδοτο για τους μαθητές του Λυκείου και ιδιαίτερα των δυο τελευταίων τάξεων).
• Οικονομική αιμορραγία της οικογένειας που στις συνθήκες της σημερινής κρίσης που διέρχεται η χώρα γίνεται ακόμα πιο επώδυνη.

Οι βασικές μας επιλογές

Η κατάσταση απαιτούσε άμεση δράση. Και προχωρήσαμε. Στόχος μας είναι η ουσιαστική αναβάθμιση του Λυκείου. Πρώτα, επαναφέρουμε την ισορροπία μεταξύ της γενικής παιδείας και της βαθμιαίας εξειδίκευσης. Ξεκινώντας από την Α’ Λυκείου η οποία είναι η τελευταία τάξη γενικής παιδείας και γίνεται «γέφυρα» μεταξύ του Γυμνασίου και του Λυκείου, προχωράμε στη Β’ Λυκείου σε μια πρώτη ειδίκευση (δυο κατευθύνσεις) που ολοκληρώνεται στη Γ’ Λυκείου (τρεις κατευθύνσεις). Στόχος είναι ο συνδυασμός της εξειδίκευσης, παράλληλα με την απόκτηση μιας ευρύτερης γενικής παιδείας που αναφέρεται κυρίως σε βασικά εφόδια επικοινωνίας και σκέψης (Γλώσσα), αυτογνωσίας και καλλιέργειας ολοκληρωμένης ταυτότητας (Ιστορία) και ορθολογικής περιγραφής της πραγματικότητας (Μαθηματικά).

Δεύτερον, παρέχουμε τη δυνατότητα στο μαθητή να επικεντρωθεί σε μαθήματα που ανταποκρίνονται στις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά του, στα οποία δίνεται μεγαλύτερος διδακτικός χρόνος, ώστε να μπορεί αυτός να κατακτήσει τις βαθιές δομές της γνώσης. Είναι ακριβώς αυτό που θα μας επιτρέψει να απομακρυνθούμε από  τη μηχανιστική και επιφανειακή γνώση που έχει ως επακόλουθο την παπαγαλία. Σε αυτή τη λογική μειώνουμε τον απαράδεκτα υψηλό και πέρα από κάθε διεθνή πρακτική αριθμό μαθημάτων (από 49 μαθήματα πάμε σε 30 μαθήματα) χωρίς όμως να μειώνονται συνολικά οι ώρες διδασκαλίας. Κατά συνέπεια δίνεται περισσότερος χρόνος σε λιγότερα μαθήματα. Εκτός όμως από αυτό δίνουμε τη δυνατότητα στο μαθητή μέσα στο σχολικό του πρόγραμμα να υποστηριχθεί για τα μαθήματα που τον ενδιαφέρουν για την εισαγωγή στα Πανεπιστήμια (μαθήματα εμβάθυνσης). Στα μαθήματα εμβάθυνσης δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να: α) επιλύουν απορίες τους, β) επεξεργάζονται θέματα αυξημένης δυσκολίας ή απαιτήσεων, γ) επαναλαμβάνουν με τη στήριξη του καθηγητή τους εκτεταμένα τμήματα της ύλης, δ) επεξεργάζονται θέματα παλαιότερων εξετάσεων, κλπ.

Τρίτον με όχημα την ερευνητική εργασία επιχειρούμε να αλλάξουμε την κουλτούρα του σχολείου. Στόχος είναι οι μαθητές να αποκτήσουν εμπειρία στην διαχείριση ανοικτού τύπου μαθησιακών έργων που απαιτούν εγκάρσιες ικανότητες όπως είναι ο σχεδιασμός, η επίλυση προβλημάτων, η δημιουργικότητα, η κριτική σκέψη, η καινοτομία, η εφαρμογή της θεωρητικής γνώσης σε πραγματικά πλαίσια εφαρμογών, και ο συνδυασμός των γνώσεων από διάφορα μαθήματα. Η ερευνητική εργασία αξιολογείται αυτόνομα όπως όλα τα υπόλοιπα μαθήματα. Ιδιαίτερη έμφαση στην αξιολόγησή της δίνεται στη διαδικασία, το τελικό αποτέλεσμα και την παρουσίασή της, ενώ θα εκπονείται αποκλειστικά εντός του σχολείου. Όλες οι εργασίες θα αναρτώνται στο Διαδίκτυο.

Σύντομα θα αποσταλεί στα σχολεία πλήρης σχετικός οδηγός με ενδεικτικές προτάσεις ενώ παράλληλα θα οργανωθεί και σχετική επιμόρφωση. Με την εισαγωγή αυτής της εκπαιδευτικής καινοτομίας στο Λύκειο επιχειρούμε μια ουσιαστική μετακίνηση από τον έντονα ατομικιστικό και ανταγωνιστικό χαρακτήρα της εργασίας των μαθητών σε αυτή τη βαθμίδα, σε εξοικείωση των τελευταίων με τις αρχές και τη φύση της ομαδικής συλλογικής εργασίας. Η ομαδική προσπάθεια και συνεργασία είναι μια ικανότητα που την έχουμε ιδιαίτερη ανάγκη ως κοινωνία, ιδιαίτερα στις σημερινές κρίσιμες συνθήκες, και το σχολείο είναι πρωταρχικά υπεύθυνο για την καλλιέργειά της.

Γενικές παρατηρήσεις

Η πρόταση είναι απολύτως συνεκτική και απαντάει με πειστικότητα στις ανάγκες των μαθητών και των γονέων τους (και για το Νέο Λύκειο ισχύει το «πρώτα ο μαθητής»). Ορισμένοι «μόνιμοι αρνητές της όποιας αλλαγής» έσπευσαν να επικεντρώσουν την κριτική τους όχι σε ΟΣΑ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ η πρόταση αλλά σε ΟΣΑ ΔΕΝ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ. Διαπίστωσαν ότι λείπει, λέει, το σύστημα εισαγωγής στα Πανεπιστήμια και στα ΤΕΙ (και ας διατυπώσαμε τις γενικές του αρχές και ας είπαμε με τον πιο καθαρό τρόπο ότι θα ανακοινωθεί σε όλες του τις λεπτομέρειες σύντομα και έγκαιρα). Είναι οι ίδιοι που κόπτονταν σε άλλες περιστάσεις δήθεν για την ανεξαρτησία του Λυκείου από τις εισαγωγικές εξετάσεις.

Μια δεύτερη κατηγορία κριτικών που διατυπώθηκε αφορούσε την «εφικτότητα» των αλλαγών («καλά είναι αυτά περί ερευνητικής εργασίας, έμφασης στην κριτική σκέψη, εγκατάλειψη της παπαγαλίας αλλά θα προλάβετε να τα κάνετε και κυρίως με ποιους θα τα κάνετε;»). Απαντάμε, λοιπόν, πως εάν μπορούν όλες οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, εάν μπορούν τα πανάκριβα ιδιωτικά σχολεία, μπορεί και το δημόσιο σχολείο με τους υψηλής επιστημονικής εξειδίκευσης εκπαιδευτικούς που διαθέτει. Διαβεβαιώνουμε τους πάντες ότι όλες οι αλλαγές είναι ήδη δρομολογημένες και το Σεπτέμβριο θα είμαστε πλήρως έτοιμοι.

Ακόμα κάποιοι βρήκαν πίσω από τη λογική της βαθμιαίας εξειδίκευσης την αναβίωση (αναπαλαίωση) των δεσμών. Με τη λογική αυτή και στο σημερινό σύστημα που είχαμε τρεις (και όχι δυο) κατευθύνσεις στη Β’ Λυκείου και τέσσερις (και όχι τρεις) κατευθύνσεις στη Γ’ Λυκείου, είχαμε και πάλι «δέσμες». Επίσης «δέσμες» έχουν με τη λογική αυτή και όλα τα ευρωπαϊκά Λύκεια. Δεν υπάρχει ούτε μια χώρα που να μην εξειδικεύονται οι μαθητές στη Β’ και Γ’ Λυκείου, ενώ σε κάποιες μάλιστα η εξειδίκευση αυτή ξεκινάει ήδη από την Α’ Λυκείου.

Τέλος, ορισμένοι έσπευσαν να προεξοφλήσουν αύξηση των φροντιστηρίων, μάλλον σε κάποιες τουλάχιστον περιπτώσεις εξ’ αυτών εκφράζοντας «ευσεβείς πόθους». Πώς γίνεται να αυξηθούν τα φροντιστήρια όταν σε βασικά μαθήματα δίνεται πολύ μεγαλύτερος χρόνος στο πρόγραμμα από ό,τι σήμερα και άρα οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα μέσα στο σχολείο να εμπεδώσουν πλήρως την ύλη; Επίσης πώς γίνεται να αυξηθούν τα φροντιστήρια όταν παρέχεται μέσω των μαθημάτων εμβάθυνσης η δυνατότητα πρόσθετης υποστήριξης στους μαθητές; Ακόμα πώς αυξάνονται τα φροντιστήρια με την αλλαγή του τρόπου εξέτασης από το σημερινό τυποποιημένο και άρα εύκολα «προσομοιώσιμο» (από τα φροντιστήρια) μοντέλο της αποστήθισης σε ένα νέο σύστημα όπου θα εξετάζεται η κριτική και σε βάθος κατανόηση με ποικιλία πρωτότυπων μεθόδων; Τέλος, πώς γίνεται να «ξεφυτρώσουν» φροντιστήρια συγγραφής εργασιών όταν οι μαθητές δουλεύουν την εργασία αυτή ομαδικά, αποκλειστικά μέσα στο σχολικό χρόνο, και όταν μετράει τόσο η διαδικασία όσο και το αποτέλεσμα και η παρουσίαση και υπεράσπισή του ενώπιον της σχολικής κοινότητας, ενώ παράλληλη ως πρόσθετη διασφάλιση διαφάνειας θα αναρτάται και στο διαδίκτυο;

Πέρα από τις κακόπιστες κριτικές των «συνήθων κύκλων» σε αυτή την τελική φάση επιδιώκουμε τη θετική συνεισφορά όλων, ώστε οι αλλαγές να οριστικοποιηθούν, να γίνουν κτήμα όλων, και να λειτουργήσουν προς όφελος των παιδιών μας. Θα συνεχίσουμε σύντομα με τις αλλαγές και στο Τεχνικό-Επαγγελματικό Λύκειο καθώς και με το νέο σύστημα εισαγωγής στα Πανεπιστήμια και στα ΤΕΙ.  Οι αλλαγές αυτές συναρθρώνονται πλήρως με τις δομικές αλλαγές στα προγράμματα σπουδών της υποχρεωτικής εκπαίδευσης (Δημοτικό & Γυμνάσιο), το ψηφιακό σχολείο και τις αλλαγές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Τα παιδιά μας, οι μάχιμοι εκπαιδευτικοί, οι γονείς και εν τέλει η πατρίδα μας αξίζει μια νέα συνολική προσπάθεια στην Παιδεία. Στη φάση που βρισκόμαστε η Παιδεία μπορεί και πρέπει να γίνει ο μοχλός για τις μεγάλες ανατροπές  που έχει ανάγκη η χώρα.

Βασίλης Κουλαϊδής στην Καθημερινή

Στο Νέο Λύκειο βασικές επιλογές αποτελούν ο συνδυασμός της στέρεης γενικής παιδείας με τη βαθμιαία εξειδίκευση, η αναδιάταξη του περιεχομένου διδασκαλίας και ο εξορθολογισμός του αριθμού των μαθημάτων. Έτσι επιτυγχάνεται η ύπαρξη ενός λιτού πυρήνα μαθημάτων γενικής παιδείας (Γλώσσα, Ιστορία και Μαθηματικά), η ολοκληρωμένη προετοιμασία και εμβάθυνση των μαθητών σε μαθήματα που τους ενδιαφέρουν, η εισαγωγή της ερευνητικής εργασίας. Τα Θρησκευτικά συνεισφέρουν καθοριστικά στη συγκρότηση της ταυτότητας του Έλληνα. Το μάθημα γίνεται ένα forum διαλόγου για θέματα που αφορούν τη διεπαφή της Ορθοδοξίας με σύγχρονα ζητήματα. Η επιστήμη της Βιολογίας εξελίσσεται ραγδαία. Γι’ αυτό εισάγεται για πρώτη φορά στην Α΄ Λυκείου, με έμφαση στη Βιολογία του ανθρώπου, ώστε οι μαθητές να μάθουν για τη λειτουργία του σώματος. Παράλληλα, στη Β΄ και Γ΄ διδάσκεται σε όσους θέλουν να ειδικευθούν σε συναφείς σπουδές και μάλιστα στη Γ΄ διπλάσιες ώρες από σήμερα. Τέλος, σύμφωνα με τον προγραμματισμό μας, οι μαθητές στο τέλος του Γυμνασίου θα έχουν πιστοποιημένη επάρκεια στη χρήση της Πληροφορικής. Στο Λύκειο, επομένως, η Πληροφορική μπορεί να επικεντρωθεί είτε σε εξειδικευμένου τύπου εφαρμογές, είτε στην εισαγωγή στο αντίστοιχο επιστημονικό πεδίο. Μάλιστα, για όσους στοχεύουν σε συναφείς σπουδές, το μάθημα διδάσκεται στη Γ΄ διπλάσιες ώρες από σήμερα.

Η σύνθεση του προγράμματος σπουδών είναι μια σειρά επιλογών που αφορούν την αντιστοίχιση χρόνου με διακριτά τμήματα γνώσης. Τα μαθήματα πρέπει να υπηρετούν μια ενιαία και σύμφωνη με τις σύγχρονες ανάγκες λογική. Με την έννοια αυτή είναι σαφές ότι και τα τρία μαθήματα αναβαθμίζονται. Κατά συνέπεια, θεωρώ τη συζήτηση μάλλον ενταγμένη σε συντεχνιακές λογικές και άνευ εκπαιδευτικής ουσίας.

 
Νίκος Γ. Ξυδάκης στην Καθημερινή

Το πρόγραμμα διδασκομένων μαθημάτων στο υπό διαρκή μεταρρύθμιση λύκειο, όπως έχει γίνει γνωστό, μάς βάζει σε σκέψεις για τη δυναμική της πολύπαθης αυτής σχολικής βαθμίδας. Κατά κοινή ομολογία, το λύκειο αντί να αποτελεί την κορωνίδα της γενικής παιδείας, έχει καταντήσει ένας διάδρομος χωρίς δική του αξία, ένα πέρασμα με απόληξη τις πανελλαδικές εξετάσεις για την εισαγωγή στα ΑΕΙ, ήδη προβληματικά και ανεπαρκή κι αυτά.

Αντί ο έφηβος μαθητής να ολοκληρώνει τις εγκύκλιες σπουδές του και να αποκτά ουσιαστική γνωριμία με τις επιστήμες και τα γράμματα, εξαναγκάζεται να επιλέξει «κατεύθυνση, και να πέσει με τα μούτρα στα φροντιστήρια και στο εστιασμένο διάβασμα της εξεταστέας ύλης.

Αντί να μαθαίνει, αποστηθίζει και εξετάζεται. Το νέο λύκειο φαίνεται ότι δεν καταφέρνει να θεραπεύσει αυτήν τη μονομέρεια. Πάλι στη Β΄ Λυκείου οι 16χρονοι καλούνται να επιλέξουν «κατεύθυνση», θετική ή θεωρητική, και στη Γ΄ Λυκείου επιλέγουν επιπλέον και τεχνολογική. Ουδέν καταστροφικό μέχρι στιγμής. Τα αλλόκοτα αρχίζουν με το μενού μαθημάτων. Στο νεωτεριστικό λυκειακό μείγμα Δανίας Νότου – Φινλανδίας – ΜΒΑ προκρίθηκαν ως υποχρεωτικά μαθήματα και για τις δύο βασικές κατευθύνσεις οι Αρχές Οικονομίας και Διοίκησης και το Πρότζεκτ – Ερευνητική Εργασία. Αντιθέτως, δεν κρίθηκαν απολύτως αναγκαία τα μαθήματα της Βιολογίας και της Πληροφορικής· ο μαθητής Β΄ Λυκείου καλείται να επιλέξει ένα μόνο εκ των δύο. Αν διδαχθεί Βιολογία, χάνει την Πληροφορική, και αντιστρόφως. Είναι σαφές ότι για το νέο λύκειο το Μάνατζμεντ και το Πρότζεκτ κρίθηκαν υπέρτερα και πιο αναγκαία από τη Βιολογία και την Επιστήμη των Υπολογιστών. Εντούτοις, ο οιοσδήποτε έχει στοιχειώδη σχέση με την εποχή, γνωρίζει ότι οι επιστήμες που εκτοξεύθηκαν στα τέλη του 20ού αιώνα και αυτές που πρόκειται αναμφίβολα να κυριαρχήσουν και στον 21ο αι. είναι η Βιολογία και η Πληροφορική. Και όχι βέβαια μόνο ως επιστημονικά – επαγγελματικά πεδία, αλλά ως γνωστικές περιοχές άμεσα συνυφασμένες με την καθημερινή ζωή, με το περιβάλλον, με την αναδιαμορφούμενη ηθική, με την επικοινωνία, με κάθε μορφή εργασίας και κοινωνικής σχέσης.

Με ποια λογική άρα το υπουργείο Παιδείας σχεδιάζει το λύκειο του 21ου αιώνα, συρρικνώνοντας ή και εξαφανίζοντας τη διδασκαλία των κατ’ εξοχήν επιστημών του καιρού μας; Μπορώ να φανταστώ τη χρησιμότητα της εκπαίδευσης στην έρευνα και τις μεθόδους της, αλλά δεν μπορώ να φανταστώ τη σημασία της διδασκαλίας Μάνατζμεντ (και έτσι όπως διδάσκεται…) στον σχηματισμό μιας εγκύκλιας μόρφωσης. Και ήδη μπορώ να φανταστώ 18χρονο απόφοιτο λυκείου που δεν θα έχει ακούσει το όνομα του Δαρβίνου και τη θεωρία της εξέλιξης ή, αντιστοίχως, δεν θα υποψιάζεται καν πώς τα Μαθηματικά, η Λογική και οι γλωσσικές δομές βρίσκονται στον πυρήνα του λάπτοπ, του κινητού του ή του πλεϊστέισον, δηλαδή της καθημερινότητάς του. Πάλι ημιμαθείς «πτυχιούχους» ετοιμάζουμε.